Αγωνιστικές Κινήσεις Εκπαιδευτικών

ΦΟΥΣΤΑΝΕΛΑ, ΠΗΛΗΚΙΟ, ΠΟΔΙΑ, ΣΚΟΥΡΟ ΤΖΙΝ

Από τον Καποδίστρια ως σήμερα, κανονισμοί  λειτουργίας, εμφάνισης και συμπεριφοράς

(Ξεκίνησε ως σχόλιο και κατέληξε άρθρο)

«Η εμφάνιση των μαθητών και μαθητριών στα σχολεία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη μαθητική ιδιότητα των παιδιών και πρέπει να στηρίζεται στην καλαισθησία. Μαθητές και μαθήτριες θα πρέπει να παρουσιάζονται στο σχολείο χωρίς υπερβολές». Αυτά συμφώνησαν το υπουργείο Παιδείας της Κύπρου και οι εκπρόσωποι των εκπαιδευτικών.

Ο διάλογος τους απέδωσε καρπούς! Προσδιόρισαν τις «υπερβολές» και τις απαγόρευσαν. Στον μακρύ κατάλογο των απαγορευμένων διαβάζουμε πως από φέτος τέρμα τα γένια, η κοτσίδα και τα σκουλαρίκια στα αγόρια,η ιδιόρρυθμη κόμμωση, τα βαμμένα χείλη, οι ψεύτικες βλεφαρίδες, η κοντή φούστα στα κορίτσια ,τα χαμηλόμεσα παντελόνια και το ξεθωριασμένο ή σκισμένο ή με τρύπες τζιν. Επιτρέπεται το σοβαρό σκούρο τζιν.

Για πολλές δεκαετίες, κανονισμοί λειτουργίας καθόριζαν τη συμπεριφορά και την εμφάνιση των μαθητών. Στην Ελλάδα, το τελευταίο απομεινάρι της ομοιόμορφης εμφάνισης, η ποδιά των μαθητριών, καταργήθηκε το 1982.

Το 1990, ο Κοντογιαννόπουλος επιχείρησε να επαναφέρει την ομοιομορφία και τον πειθαρχικό έλεγχο των μαθητών εντός και εκτός σχολείου. Ξέσπασε κίνημα καταλήψεων. Η άγρια καταστολή της κυβέρνησης είχε ως αποτέλεσμα πέντε νεκρούς (ο Τεμπονέρας , τέσσερις στο φλεγόμενο κτίριο «Κ. Μαρούσης»). Στην ιστορία έμεινε ως «το πολυνομοσχέδιο της ποδιάς», παρόλο που το σχετικό άρθρο ήταν απλώς το κερασάκι στην τούρτα.

ΤΟ ΠΡΟΣΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΜΙΑ ΠΕΤΡΑ

Το πρώτο σχολείο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα μόλις ήρθε ο Καποδίστριας,ήταν το ορφανοτροφείο στην Αίγινα.Τους αυστηρούς κανόνες λειτουργίας του τους όρισε ο ίδιος ο κυβερνήτης  (1828).Στο πρώτο πράγμα που αναφέρεται είναι στον ρουχισμό κάθε παιδιού.Τα ρούχα των μαθητών δίδονταν ως ελεημοσύνη και η στέρησή τους ήταν βαριά τιμωρία.

«…Μίαν φουστανέλαν, δύο υποκάμισα, δύο βρακία, εν ζευγάριον παπουκίων, εν φέσιον,μίαν καπόταν και μίαν ζώνην...Υποκάμισον και βρακίον να αλλάζωσι κάθε οκτώ… Η αποταξίαν, η απείθεια, η στάσις και το ψεύδος, θέλουσι κολάζεσθαι ως αφεξής: Την μεν πρώτην φοράν, έστω  νουθέτησις εμβριθής  και δημόσια ενώπιον των άλλων παιδιών, την δε δευτέραν, ολιγόστευσις της τροφής κατά το ήμισυ, και την τρίτην, έκδυσις του ενόχου παιδίου από τα καινούρια φορέματα και ένδυσις με τα πρώτα κουρέλια…Η έκδυσις και η ένδυσις γινέσθω  όλων των μαθητών ενωπίον…».

Για τα ρακένδυτα ορφανά των αγωνιστών της επανάστασης ο κανονισμός λειτουργίας  προέβλεπε «αι κλίναι των να είναι από άχυρον ή φύλλα ξηρά ικανώς, το προσκεφάλαιον μία πέτρα».

ΑΤΕΝΙΖΟΝΤΕΣΕΙΣ ΤΗΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΚΑΘΕΔΡΑΝ

Τα Αλληλοδιδακτικά σχολεία των πρώτων χρόνων ζωής του ελληνικού κράτους, όπου οι καλοί μαθητές, οι πρωτόσχολοι, αναλαμβάνανε την εκπαίδευση των μικρότερων, λειτουργούσαν με αυστηρούς κανόνες. Οι μαθητές έπρεπε «να υποτάσσονται εις τους πρωτοσχόλους» και όταν δεν έγραφαν, έπρεπε «να κάθηνται  ήσυχοι, κρατούντες με τας δύο των χείρας το χείλος του γραφείου και ατενίζοντες εις την διδασκαλοκαθέδραν…».

Η εμφάνισή τους είχε σημασία. «Οι μαθητές χρεωστούν να εμβαίνωσι στο σχολείον έχοντες τας χείρας και το πρόσωπον καθαρά, κτενισμένοι και υποδημένοι. Ποτέ δεν πρέπει να έρχονται ανυπόδητοι ή με άπλυτα ποδάρια, ή με σχισμένα και λερωμένα ρούχα» αναφέρει οΟδηγός της Αλληλοδιδακτικής (1842).

Από την ανάγνωση των κανόνων, διαπιστώνεται ο αυταρχισμός αλλά και η φτώχια και η εξαθλίωση εκείνης της εποχής.Τα περισσότερα παιδιά ήταν ξυπόλητα. Αυτή η  εικόνα διατηρήθηκε ως το 1960.

Ο Εσωτερικός Κανονισμός των Γυμνασίων και των Ελληνικών Σχολείων(Διάταγμα της 19^ης Οκτωβρίου 1857), γράφει ότι«έκαστος μαθητής προσερχόμενος εν τη σχολή πρέπει να είναι καθαρός το σώμα και κόσμιος την ενδυμασίαν αποφεύγοντας πάντα περιττόν  στολισμόν…».

ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΡΙΘΜΟΥ ΤΩΝ ΚΟΜΒΙΩΝ

Στις 8 Μαΐου 1876, με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου, περιγράφεται με κάθε λεπτομέρεια η στολή των μαθητών των δημόσιων σχολείων που αποτελείται από ιμάτιον, περισκελίς, πίλον και μανδύαν. Το πηλήκιο, που ήταν όμοιο των στρατιωτικών, αντί για στέμμα, έπρεπε να έχει «χιαστί  διασταυρώμενους  κλάδους ελαίας και δάφνης» και «υπέρ αυτών γλαύκα, υπό αυτών δε, τα του παιδευτηρίου αρχικά γράμματα». Τα κομβία έπρεπε να είναι ορείχαλκα «εχόντων έμβλημα ανάγλυφον γλαύκα».

Το υπουργικό συμβούλιο διαπίστωσε ότι του ξέφυγε μια λεπτομέρεια, επανέρχεται στις 29 Μαΐου με εγκύκλιο «περί του αριθμού των κομβίων» και ορίζει«του ιματίου εις τέσσερα, της δε χλαμύδος εις εξ»!!!

Το υπουργείο συνεχίζει τις διευκρινήσεις και στις 13 Οκτώβρη πάλι με εγκύκλιο, συστήνει στους Γυμνασιάρχες να μην αποβάλλουν τους μαθητές και να στεναχωρούν «τους απορωτέρους των γονέων» αλλά να δέχονται τις στολές ανεξαρτήτως  ποιότητας υφάσματος και να ελέγχουν μόνο το χρώμα και το σχήμα του ιματισμού.

ΤΗΝ ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΑΥΤΩΝ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΕΙ

Οδηγίες για την ενδυμασία και την εμφάνιση των μαθητών ερχόταν κάθε χρόνο στα σχολεία. Ασχολούνταν με απίστευτες  λεπτομέρειες, από την κόμμωση (κούρεμα με την ψιλή, κορδέλα στα μαλλιά) έως πόσες παλάμες από το έδαφος πρέπει να απέχει η ποδιά. Στο μάθημα της  γυμναστικής, οι μαθήτριες του γυμνασίου δεν μπορούν να φορούν «σορτς» αλλά «κάτωθι του γόνατος, φούσταν-περισκελίδα»(1954)

Οι εσωτερικοί κανονισμοί καθόριζαν τα πάντα, από το πού θα προαυλίζονται οι μαθητές ως το πώς θα φέρονται εντός και εκτός σχολείου. Ήταν μέσα στον κανονισμό η υποχρέωση να σηκώνονται οι μαθητές όρθιοι όταν ο δάσκαλος ή άλλος ενήλικας έμπαινε στην τάξη. «…Οι μαθητές ανίστανται ησύχως,  κλίνουσι προς τον εισερχόμενον ελαφρώς την κεφαλήν και πάλι κάθηνται». Οι μαθητές υποχρεούνταν να εκκλησιάζονταν τις Κυριακές. Αυτό κράτησε ως το 1980.

Στα εισαγωγικά κείμενα των κανονισμών λειτουργίας αναφέρεται πως «το ιδιότυπον και ομοιόσχημον του ιματισμού των παιδευομένων μαθητών, ου μόνον εις λιτότηταν και ευκοσμίαν αυτών συμβάλλεται, αλλά και την επιτήρηση αυτών, εκτός μάλιστα των διδακτηρίων, διευκολύνει…». Η σεμνοτυφία και ο καθωσπρεπισμός δικαιολογούσε τον ασφυκτικό έλεγχο των μαθητών. Η στολή ξεχωρίζει πάντα μες στο πλήθος.

ΓΟΝΥΚΛΙΣΙΑ ΚΑΙ ΑΣΙΤΙΑ ΑΝΤΙ ΡΑΒΔΙΣΜΩΝ

Ο μαθητής που παρέκκλινε τιμωρούταν. Οι ξυλοδαρμοί ήταν καθημερινότητα. Υπάρχει εγκύκλιος (22 Νοεμβρίου 1854) που προτείνει περιορισμό «των ραβδισμών και των μαστιγώσεων» επειδή αφήνουν σημάδια «ανεξίτηλα» στο σώμα και συστήνει «γονυκλισία και ασιτία».

Η αστυνομία, αν έκανε κάποια σύλληψη μαθητή, ενημέρωνε το σχολείο. Αμέσως μετά την πρωινή προσευχή, οι μαθητές καλούνταν να βγουν από τη γραμμή, ανακρίνονταν και ο ξυλοδαρμός ήταν δημόσιος. Υπήρχε αποβολή «δια παντώς».

Το Νομοθετικό Διάταγμα 4000/1959, γνωστό ευρέως ως Νόμος 4000 περί τεντιμποϊσμού,που θεσπίστηκε από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή το 1958, συμπλήρωνε τους κανονισμούς των σχολείων. Ο Νόμος 4000 γνώρισε τις μεγαλύτερες «δόξες» του στην επταετία της Χούντας, όταν ο συνταγματάρχης Ιωάννης Λαδάς διέταζε συνεχώς την εφαρμογή του. Καταργήθηκε το 1983.

Η ΜΠΛΕ ΠΟΔΙΑ

Το 1964 καταργούνται τα δίδακτρα σε όλες τις βαθμίδες και το πηλήκιο αφού, όπως λέει ο Γ. Παπανδρέου στη Βουλή,«το μέτρον τούτο εφαρμόζεται σήμερον όχι εις την πρωτεύουσαν, αλλά μόνον εις τας επαρχίας, ωσάν να μη έχουν τα ίδια δικαιώματα εις την αμφίεσίν των οι επαρχιώται μαθηταί με τους μαθητάς των Αθηνών».

Το 1965, η ποδιά των μαθητριών αλλάζει χρώμα και από μαύρη γίνεται μπλε. Σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου παιδείας έχει τα εξής χαρακτηριστικά: Στο πέτο έπρεπε η κάθε μαθήτρια να φορά κονκάρδα, όπου αναγραφόταν το σχολείο και η τάξη ενώ το μήκος της ποδιάς ήταν απαραίτητα κάτω από το γόνατο.

Είχαν προηγηθεί οι μεγάλες μαθητικές και φοιτητικές κινητοποιήσεις του 1962 και η απεργία των καθηγητών. Η ΟΛΜΕ ανακοίνωσε στις 15 Δεκεμβρίου 1962, «ΑΓΩΝ ΔΙ’ ΑΠΟΧΗΣ ΑΠΕΡΙΟΡΙΣΤΟΥ ΔΙΑΡΚΕΙΑΣ»  ζητώντας αυξήσεις στους μισθούς και καθόριζε «ημέραν ενάρξεως του αγώνος… την 19^ην Ιανουαρίου (1963), ημέραν Σάββατον…». Στις 7 Φεβρουαρίου 1963 η κυβέρνηση επιστρατεύει τους καθηγητές.

ΦΕΡΕΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΚΟΝ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ

Τους κανονισμούς λειτουργίας εφάρμοζαν οι δάσκαλοι που είχαν υποχρέωση να ελέγχουν τους μαθητές και εκτός σχολείου.Φυσικά, κανόνες συμπεριφοράς υπήρχαν και για τους δασκάλους. Και ελεγκτές και ελεγχόμενοι! Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα από το διάταγμα του 1842 «περί των χρεών των δημοδιδασκάλων».

«…Εις συμπόσια και εις γάμους προσκαλούμενος χρεωστεί να μη λησμονεί ποτέ τον οποίον φέρει διδασκαλικόν χαρακτήρα…αυτός δεν πρέπει να φαίνηται ποτέ ο αρχηγός ή ο προσκαλεστής της ευθυμίας… ουδέ πάλιν να μένει μόνος σκυθρωπός ή σοβαρός εν μέσω ευθυμούντων. Εμπορεί να συμφάγει και να συμπιεί μετρίως… και να αποσυρθεί δε ενωρίς εις την οικία του, και την επαύριον κατά την ωρισμένην ώραν να ευρεθεί εις το σχολείον του. Εάν τύχει να έχει και σύζυγον,  χρεωστεί να διαγράψει και εις αυτήν τους όρους της διαγωγής και της συμπεριφοράς…».

Την περίοδο άνθισης των πιστοποιητικών κοινωνικών φρονημάτων, οι εκθέσεις των επιθεωρητών καταγράφουν τις ύποπτες συναναστροφές των δασκάλων, όπως «ψωνίζει από αριστερό παντοπώλη» και ενημερώνουν την ασφάλεια. Όσο υπήρχε αξιολόγηση, οι συναναστροφές, η συμπεριφορά και η εμφάνιση των δασκάλων εντός και εκτός σχολείου, αξιολογούνταν.

ΟΙ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΚΑΤΑΡΓΟΥΝΤΑΙ…

Ο ασφυκτικός έλεγχος μαθητών και δασκάλων χαλάρωσε μετά την πτώση της χούντας και έσπασε το 1979. Οι καταλήψεις ενάντια στον ν.815 και η ήττα της κυβέρνησης φαίνεται να έπαιξαν ρόλο. Στη συνέχεια, καταργήθηκε ο θεσμός του επιθεωρητή. Η επιτήρηση των μαθητών εκτός σχολείου έσβησε. Καταργήθηκε η υποχρέωση να εκκλησιάζονται την Κυριακή. Τις ώρες και τις μέρες που δεν είχαν σχολείο, έκαναν ό,τι ήθελαν.

… ΚΑΙ ΕΠΑΝΕΡΧΟΝΤΑΙ ΟΙΚΕΙΟΘΕΛΩΣ!

Φαίνεται πως δεν έχουν μείνει πίσω όλα αυτά. Σήμερα, υπάρχει κατεύθυνση να συντάξει κάθε σχολείο Εσωτερικό Κανονισμό Λειτουργίας. Κάποια σχολεία τον έχουν ήδη αναρτήσει στην ιστοσελίδα τους.

Αν πάρουμε έναν έναν αυτούς τους «νέους» κανονισμούς και τους συγκρίνουμε με τους προηγούμενους, του 19^ου και 20^ου αιώνα, θα βλέπαμε αμέσως μια διαφορά. Δεν είναι γραμμένοι στην καθαρεύουσα. Θα δυσκολευόταν πολύ κάποιος να βρει άλλη. Έχουν την ίδια λογική.

Όταν το σύστημα επιτίθεται στα δικαιώματα, αυξάνει τους μηχανισμούς ελέγχου.

Στολίζεται την ευπρέπεια αλλά δεν μπορεί να κρύψει την ασκήμια του.

Β.Δ.